Có nên bỏ kì thi tuyển đại học?

Mấy hôm nay, tôi định có vài ý kiến về câu hỏi mà Vietnamnet đặt ra “Bỏ thi đại học: Bộ lại xin ý kiến, bạn nghĩ gì?”, nhưng nhìn qua trang web thì thấy chẳng ai góp ý hay có ý kiến gì cả. Có lẽ chúng ta –các bạn và tôi – đã quá mệt mỏi, nên chẳng màng đến vấn đề. Hay đó là căn bệnh vô cảm? Hay đó là phản ứng tiêu cực trước những góp ý trước đây nhưng chẳng có ai nghe hay xem xét đến. Dù sao đi nữa thì chuyện bỏ thi đại học là một vấn đề lớn, có ảnh hưởng đến nhiều người, chúng ta không nên im lặng. Ở đây, tôi chỉ lặp lại vài ý kiến mà tôi đã từng phát biểu trước đây trên báo chí.

Về nguyên tắc, chỉ bỏ kì thi tuyển đại học khi nào điểm kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông (lớp 12) phản ảnh khả năng thực của học sinh. Nói cách khác, chỉ bỏ kì thi tuyển đại học khi nào có một mối tương quan chặt chẽ giữa điểm thi tốt nghiệp trung học phổ thông và điểm thi đại học.

Dựa vào điều kiện đó và vài dữ liệu thực tế, tôi nghĩ không thể bỏ kì thi tuyển vào đại học ngay lúc này, hay ít ra là vài năm nữa. Lí do đơn giản là kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông chưa phản ảnh đúng năng lực của học sinh. Tôi sẽ viện dẫn vài bằng chứng cho phát biểu đó như sau:

Trong bài phân tích về tỉ lệ tốt nghiệp trung học phổ thông 2005-2008 (Vài nhận xét từ kết quả thi tốt nghiệp trung học phổ thông 2005-2008) tôi chỉ ra rằng mối tương quan về tỉ lệ tốt nghiệp giữa các năm rất thấp, dù hai năm sau (2007-2008) có cải tiến chút ít. Điều này có nghĩa là điểm thi dao động quá lớn, không thể phản ảnh khả năng học sinh.

Trong cuốn “Suy nghĩ về giáo dục truyền thống và hiện đại” (Nhà xuất bản Trẻ, 2003), thầy Dương Thiệu Tống phân tích cho thấy điểm trung bình của học sinh thi tuyển vào đại học còn rất thấp, chỉ khoảng 8,3 đến 8,4 (trên số điểm tối đa 30). Đáng quan tâm hơn, khoảng 87% thí sinh có điểm thi dưới 15. Nói cách khác, chỉ có 13% học sinh có điểm trên trung bình!

Điểm thi tốt nghiệp trung học và thi tuyển đại học cũng không tương quan với khả năng học của học sinh. Với môn toán, phân tích trên 1280 học sinh cho thấy hệ số tương quan giữa điểm tốt nghiệp lớp 12 và điểm thi tuyển sinh đại học là 0,17; giữa điểm tốt nghiệp lớp 12 và điểm lúc cuối chương trình đại học là 0,09; và giữa điểm thi tuyển sinh đại học và điểm lúc cuối chương trình đại học là 0,19. Nói cách khác, điểm thi tốt nghiệp trung học không phải là yếu tố tiên đoán cho điểm thi tuyển đại học và càng không có liên hệ gì đáng kể với điểm học trong năm cuối của chương trình đại học. Nói cụ thể hơn, các học sinh có điểm thấp khi tốt nghiệp trung học khi đi thi đại học và khi tốt nghiệp đại học vẫn có điểm cao; ngược lại phần đông các học sinh có điểm cao trong kì thi tốt nghiệp trung học không phải là những sinh viên có điểm cao khi học đại học.

Có nhiều cách diễn dịch con số thống kê trên, nhưng trong những diễn dịch đó, có thể (a) điểm thi tốt nghiệp trung học phổ thông không phân biệt được khả năng của người sinh viên lúc theo học đại học; hoặc (b) đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông không ăn khớp với nhu cầu khoa bảng ở bậc đại học; hoặc (c) hoặc số phần của sinh viên, kiểu như “học tài thi phận.” Tôi không tin ở số phần, nhưng với thực tế vừa trình bày trên, tôi thiên về (a) và (b), tức là hệ thống thi cử hiện nay không phản ánh trung thực trình độ và tiềm năng của học sinh. Nói cụ thể hơn, điểm thi tốt nghiệp trung học (và thi tuyển vào đại học) hiện nay không thể dùng làm chuẩn để tuyển chọn sinh viên.

Tuy nhiên, đó chỉ là số liệu của thầy Tống dựa trên một số sinh viên và học sinh, và chỉ giới hạn trong môn tóan. Chúng ta cần thêm dữ liệu. Hiện nay, chúng ta chưa có số liệu về mối tương quan này thì làm sao có thể phát biểu gì được. Tôi không hiểu Bộ Giáo dục và Đào tạo có nhiều trung tâm, viện, vụ, phòng, v.v… mà họ không làm nổi một phân tích thống kê đơn giản để làm cơ sở cho một chính sách. Một mình thầy Tống mà còn làm được, ấy thế mà chẳng thấy Bộ GDĐT có động thái nào cả? Ấy thế mà họ hỏi ý kiến người dân? Không có dữ liệu thì nói với không khí à?

Tại sao kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông không phản ảnh khả năng thực của học sinh? Tôi nghĩ câu trả lời nằm ở cách ra đề thi. Tôi thật sự tin như thế, vì kinh nghiệm cá nhân từ mấy chục năm trước và xem qua đề thi trong mấy năm sau 1975. Tôi thấy cách ra đề thi hiện nay ở Việt Nam là một cách thách đố học sinh, chứ không phải kiểm tra khả năng học sinh. Thật là khó tưởng tượng nổi cả chương trình trung học có thể tóm gọn trong vài câu hỏi ! Có nhiều câu hỏi rất hóc búa, chẳng có liên quan gì đến thực tế (và điều này đã có người chỉ ra trước đây). Chẳng hạn như đề thi môn toán chỉ bao gồm vỏn vẹn 10 câu hỏi (nếu tính các câu hỏi phụ), và nội dung không phản ảnh toàn bộ chương trình trung học.

Ngoài ra, đề thi chỉ chủ yếu tập trung vào chương trình lớp 12. Thật là sai lầm khi ra đề thi chỉ tập trung vào năm cuối trung học, bởi vì điều này gây tình trạng học tủ và học sinh không cần kiểm tra kiến thức mấy năm trước. Ở Úc và nhiều nước khác, người ta ra đề thi cho toàn bộ chương trình trung học, có tất cả khoảng 45 câu hỏi từ dễ đến khó (có thể tham khảo ở trang web của Bộ giáo dục bang NSW ). "Dễ" và "khó" ở đây hiểu theo nghĩa kiểm tra toàn bộ kiến thức của học sinh từ lớp 6 đến lớp 12. Chẳng hạn như đề thi môn toán năm 2007 cho các học sinh theo học môn toán khối I (tức trung bình), bao gồm cả những câu hỏi ở trình độ lớp 9, nhưng lần lược dẫn dắt học sinh đến các chủ đề "cao" hơn ở lớp 11 và 12 như ứng dạng đạo hàm và tích phân. Với một đề thi như thế, kì thi tốt nghiệp trung học ở Úc phản ảnh khá chính xác trình độ của học sinh, bởi vì một học sinh có điểm tốt, người học sinh đó ắt phải có điểm tốt toàn diện của môn học, chứ không chỉ vài câu hỏi mang tính ngẫu nhiên và thách đố.

Ai cũng biết trong thực tế học sinh khác nhau về năng khiếu giữa các môn học. Có học sinh giỏi về toán nhưng kém về sinh học; có học sinh khá về hóa học nhưng không có năng khiếu về toán. Ngay cả trong một môn, như môn toán chẳng hạn, có học sinh khá về lí thuyết nhưng kém về việc ứng dụng, nhưng có có học sinh giỏi trong việc ứng dụng toán mà kém các chủ đề mang tính lí thuyết, và cũng có người giỏi cả hai mặt lí thuyết và ứng dụng. Và, khả năng của các học sinh, dù lí thuyết hay ứng dụng, cần phải được ghi nhận qua việc thi cử. Vì thế, một đề thi lí tưởng cần phải phản ảnh những thực tế này.

Nói tóm lại, tôi thấy nếu điểm thi tốt nghiệp trung học sao phản ảnh khả năng của học sinh một cách chính xác, thì kì thi tuyển sinh đại học sẽ không cần thiết. Nhưng vấn đề chính hiện nay là chúng ta không có dữ liệu đầy đủ về mối tương quan giữa hai kì thi tốt nghiệp trung học và thi tuyển đại học. Tuy nhiên, số liệu của thầy Tống cho thấy điểm thi tốt nghiệp trung học, thậm chí điểm thi tuyển sinh đại học, không phản ảnh đúng khả năng của học sinh và cũng chẳng có tương quan gì đến khả năng học đại học. Do đó, cần phải dành ưu tiên cho việc cải cách và chấn chỉnh lại nội dung chương trình trung học và nội dung đề thi sao cho phản ảnh trung thực hơn khả năng và tiềm năng của học sinh. Nếu làm được như thế, chúng ta sẽ chẳng những tiết kiệm ngân sách nhà nước mà còn giảm những căng thẳng [không cần thiết] cho học sinh.

NVT