Vấn đề tên (tiếng Anh) trường đại học

Hôm qua, một anh bạn vong niên ở Hà Nội nêu vấn đề tên tiếng Anh của trường đại học Việt Nam. Anh viết “Chúng ta có ĐHQG ở Hà Nội và Tp HCM, dưới đó lại có các universities, hoặc schools các tác giả đặt tên cơ quan mình một cách tùy thích. Ngay như ĐH Sư Pham mỗi người có các viết của mình, khi thì Education Colledge, teaching univ. v.v.. Nhìn sang Thái Lan, họ chỉ cần một tên Chulalongkorn Univ., truy cập vào đây sẽ có đầy đủ. Nghe nói ở ta bây giờ quy đinh rất rõ hai từ Đại học QG và đưới đó là trường ĐH, người nước ngoài chẳng hiểu làm sao cả.” Đây là vấn đề mà tôi cũng … bức xúc, và đã từng lên tiếng một hai lần qua trong blog cá nhân.

Tôi thấy vấn đề tên tiếng Anh của các trường đại học nước ta (tôi chỉ giới hạn các trường lớn) có thể tóm gọn trong các điểm sau đây:

Thứ nhất là thiếu tính hệ thống. Điển hình cho tính này là sự tùy tiện trong mô thức “University of ABC” và “ABC University”, trong đó ABC là tên của một địa phương. Mô thức đầu được xem là nghiêm trang hơn mô thức thứ hai. Chẳng hạn như Đại học Cần Thơ lấy tên là “Can Tho University” hay “Binh Duong University”, thay vì “The Univeristy of Can Tho” hay “The University of Binh Duong”.

Thứ hai là nhập nhằng danh từ riêng và danh từ chung. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội là “Hanoi University of Agriculture”, nhưng ở TPHCM, Đại học Nông Lâm thì “Nong Lam University”. Theo tôi hiểu “Nông Lâm” là nông nghiệp và lâm nghiệp, tức là danh từ chung chỉ ngành học tiếng Việt (không phải tiếng Anh), nên tôi thấy phân vân với cách đặt tên này. Cứ như công thức này thì Đại học Bách khoa hay Đại học Công an phải là “Back Khoa Univerisity” hay “Cong An University” chăng? Không ổn!

Thứ ba là tên trường Vietnam National University. Thật ra, tên trường chẳng có gì sai, nhưng tôi vẫn thấy phân vân và lấn cấn. Tôi tự hỏi tại sao không là “Vietnamese National University” để nhấn mạnh đây là đại học của người Việt Nam, cũng giống như Úc họ có Australian National University (ANU) vậy.

Thật ra, cách đặt tên Vietnam National University của ta chẳng giống ai trên thế giới. Ở Đài Loan, người ta để chữ National đầu làm tính từ: National Taiwan University. Ở Singapore, người ta để tên nước sau cùng và nhấn mạnh "of Singapore": National University of Singapore. Hay như ở Philippines, người ta có tham vọng quốc tế hóa nên bỏ hẳn tên nước mà chỉ gọi: National University. Còn Hàn Quốc thì có lẽ hơi cá biệt là họ lấy tên thành phố làm chữ đầu trong tên đại học: Seoul National University. Nếu theo cách đặt Hàn Quốc thì chúng ta cũng có thể có "Hanoi National University", nhưng "Ho Chi Minh City National University" thì hơi dài dòng.

Thứ tư là nhập nhằng trong tên danh nhân. Tôi thấy ở trong nước, người ta viết tên “Hồ Chí Minh” khá tùy tiện. Lúc thì “Hochiminh”, có lúc lại “HoChiMinh”, lại có khi “HOCHIMINH”. Chẳng hạn như trường hợp Đại học Quốc gia TPHCM, có khi người ta viết “VIETNAM NATIONAL UNIVERSITY HOCHIMINH CITY”, nhưng ngay phía dưới thì viết là “Vietnam National University – Ho Chi Minh City”! Trường Đại học Bách khoa TPHCM thì viết “HOCHIMINH CITY UNIVERSITY OF TECHNOLOGY”. Còn Đại học Y Dược TPHCM thì viết là “The University of Medicine & Pharmacy at Hochiminh City” (Chú ý: trang web tiếng Anh của trường này lúc “sống” lúc “chết”, rất khó đoán). Tôi đoán ông cụ mà sống lại chắc phải mỉm cười (chứ tính tình ông cụ thì chẳng bực mình đâu) không hiểu tại sao giới hậu sinh lại sửa tên mình như vậy!

Thứ năm là vấn đề nhập nhằng đại học trong đại học. Đó là trường hợp ở Đại học Quốc gia TPHCM. Các trường thành viên của Đại học Quốc gia TPHCM có tên là “Đại học”, như Đại học Bách khoa TPHCM, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Khoa học Tự nhiên, v.v… Đây là điều khó hiểu nhất. Tôi không biết có nơi nào trên thế giới mà đại học nằm trong đại học không.

Ngay cả trong hệ thống trường Đại học Quốc gia TPHCM, cách họ viết tên cũng rất khác nhau, chẳng đâu vào đâu cả. Nhìn qua trang web của Đại học Bách khoa TPHCM, họ viết:

VIETNAM NATIONAL UNIVERSITY HOCHIMINH CITY
HOCHIMINH UNIVERSITY OF TECHNOLOGY

Còn Đại học Khoa học Tự nhiên (chắc trên thế giới chỉ có VN ta mới có trường đặc biệt như vậy):

UNIVERSITY OF SCIENCE
HO CHI MINH CITY
(Chú ý họ viết rời 3 chữ HO CHI MINH, theo tôi là đúng).

Còn Đại học Khoa học Tự nhiên (lại một trường đặc biệt ở VN):

VIETNAM NATIONAL UNIVERSITY – HCMC
UNIVERSITY OF SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES

(Lần này thì họ “lười biếng”, không buồn viết HO CHI MINH CITY mà viết HCMC! Thật là tùy tiện không tưởng tượng được!)

Thử nhìn ra Hà Nội xem các bạn ngoài đó viết như thế nào. Ghé qua trang web http://www.vnu.edu.vn/en thì thấy họ làm có vẻ dễ hiểu hơn là ở phía Nam. Tên trường họ viết là:

VIET NAM NATIONAL UNIVERSITY, HANOI

(Thú vị! Việt Nam viết rời, nhưng Hà Nội thì viết liền! Như vậy là thiếu tính nhất quán. Điều thứ hai là họ dùng dấu phẩy, chứ không phải dấu gạch nối như ở trong Nam).

Điều “tốt” trong hệ thống Đại học Quốc gia Hà Nội là họ gọi các trường “thuộc cấp” là college, faculty, hay school. Không biết tại sao lại có sự khác biệt này. Tôi thấy ở ngoài này, dưới đại học là các college, hay các faculty; và dưới college và faculty là các school. Còn ở đây (Đại học Quốc gia Hà Nội), tôi thấy hình như họ xếp các college, faculty và school ngang nhau?

Nói chung, cách đặt tên trường đại học ở Việt Nam hiện nay rất ư là “trăm hoa đua nở”, chẳng có thể thống hay hệ thống gì cả. Đó là một điều đáng quan tâm, bởi vì tên trường là một thương hiệu, mà nếu chúng ta không chăm sóc thương hiệu thì làm sao nói chuyện hội nhập quốc tế được. Trên thế giới, có những cái tên đã trở thành thương hiệu giáo dục như UCLA, UCSD, UCSF, Princeton, Harvard, Yale, Oxford, Cambridge, Sorbonne, v.v… bởi vì người ta có những qui định cụ thể như kích thước, kiểu chữ, màu sắc trong cách viết. Ngay cả ở Thái Lan, tôi biết họ có hẳn một tài liệu và vài bài báo trên tập san Science Asia chỉ dẫn các đại học nên đặt tên tiếng Anh như thế nào.

Do đó, tôi thấy đã đến lúc các trường nên ngồi lại với nhau để thống nhất cách đặt tên trường bằng tiếng Anh. Riêng tôi thì xin đề nghị như sau:

1. Đối với các đại học địa phương như Cần Thơ, Bình Dương, Sài Gòn, v.v… nên đặt tên trường theo mô thức giới từ, tức là The University of ABC.

2. Không nên lấy danh từ chung tiếng Việt để đặt tên trường như “Nong Lam University”.

3. Theo tôi, nên gọi là Vietnamese National University hơn là Vietnam National University.

4. Bất cứ tên trường nào dính đến tên ông cụ nên viết rõ ràng là “Ho Chi Minh”, chứ không có chuyện Hochiminh, HoChiMinh, HOCHIMINH.

5. Đối với Đại học Quốc gia TPHCM, các đại học thành viên nên gọi là “College”.

Nhưng chắc đề nghị thứ 5 này sẽ bị phản đối dữ dội vì chẳng ai chịu mình là college, do university … oai hơn! Tuy nhiên, nên nhớ rằng trên thế giới có nhiều đại học danh tiếng mà chẳng cần có chữ university. Những trường đó là (chỉ kể vài cái tên quen thuộc) CalTech, MIT, London School of Economics, Dartmouth College. Do đó, không cần phải có university mới oai. Cần thực chất hơn là cần danh.

NVT