Sao lại không thể sống cao thượng?

Tôi nghĩ trong thời đại này chúng ta cần nhiều nghiên cứu như trích dẫn dưới đây. Theo kết quả nghiên cứu này thì có đến 41% sinh viên cho rằng “không nhất thiết phải sống cao thượng vì đôi khi cao thượng lại là mù quáng”, và 36% thì nghĩ rằng “làm việc theo lương tâm sẽ bị thua thiệt”.

Tôi không bàn về phương pháp ở đây (vì chưa thấy bản báo cáo và chi tiết nghiên cứu), nhưng hai chữ “cao thượng” và cụm từ “làm việc theo lương tâm” tuy hiểu chung chung thì có lẽ ok, nhưng cho nghiên cứu thì có vẻ hơi khó hiểu, nhất là đối với sinh viên. Dựa vào kết quả trên có thể suy luận rằng 1 phần 3 sinh viên nghĩ rằng làm việc không theo lương tâm là thắng lợi ? Hay trên 40% không cần sống cao thượng. Có thể xem đây là những suy đồi đạo đức, mất lí tưởng không? Nên nhớ đây là sinh viên, những người chủ nhân của đất nước, những người sẽ lãnh trách nhiệm điều hành đất nước sau này. Cũng may con số chưa đến 90%. Nhưng cũng là những con số đáng báo động, bởi vì một quần thể lớn có những suy nghĩ có thể nói là mầm mống của tham nhũng và hối lộ.

Kết quả này làm tôi liên tưởng đến một đồng nghiệp trong nước than rằng ngày nay đi đâu cũng phải “phong bì” thì mới chạy việc. Có những người quyền cao chức trọng cỡ như giáo sư, phó giáo sư không ngần ngại hay xấu hổ gì khi đặt vấn đề tiền bạc, hay thậm chí chuyện sex! Không biết nên gọi mấy người này là giáo sư hay giáo gian? Có lẽ mấy người này thuộc vào loại không muốn sống cao thượng và sẵn sàng vứt bỏ lương tâm để sống theo bản năng thấp của động vật.

Chắc chắn sẽ có người nhìn kết quả trên như là một tín hiệu về suy đồi đạo đức xã hội, và các giá trị đạo đức truyền thống đang bị lung lay. Nhìn theo cách đó thì chuyện tồn vong của đất nước cũng đáng quan tâm. Một thế hệ không có bản lĩnh văn hóa, thiếu lí tưởng quốc gia mà cầm quyền điều hàng đất nước thì đúng là nguy hiểm quá.

Nhưng tôi ngờ rằng kết quả trên phản ảnh một hiện tượng giao thời của xã hội ta. Những năm bao cấp, đạo đức là những tuyên truyền, những lí thuyết mơ hồ được gò ép liên tục. Sau thời bao cấp, các giá trị đạo đức đó bị phá sản, và nảy sinh ra thói thực dụng. Thói thực dụng vừa trở nên phổ biến, vừa trở nên phức tạp hơn. Nó không còn là phản kháng lại sự tuyên truyền các qui phạm đạo đức trước kia, mà đã nhiễm sâu vào lối sống hàng ngày. Cái tính thực dụng, cá nhân chủ nghĩa và theo vật chất mới chính là mầm móng của tình trạng trong lúc giao thời này, chứ chưa chắc là suy đồi đạo đức.

NVT

===

http://tacpham.googlepages.com/maucoanhme332222232

Sao lại không thể sống cao thượng?

Nguyễn Quang Thân

Một nghiên cứu cấp bộ về diện mạo đạo đức của sinh viên trong một số trường Đại Học TP HCM do TS Huỳnh Ngọc Sơn và cộng sự vừa công bố, cho biết ” có đến 41% sinh viên đồng ý không nhất thiết phải sống cao thượng vì đôi khi cao thượng lại là mù quáng, 36% đồng ý làm việc theo lương tâm sẽ bị thua thiệt”. Chắc chắn lối sống đó không chỉ trong sinh viên các trường ĐH của TP HCM. Một sự thật khó nuốt nhưng lại là sự thật.

Phải chăng chủ nghĩa lãng mạn đã chết? Phải chăng, sau nhiều thế hệ được dạy dỗ phải khắt khe lên án lối sống thực dụng, lớp trẻ chúng ta đang trả lại bài cho thầy, bước theo vết xe đổ vì không muốn thua thiệt trong cuộc sống?

Khái niệm “sống cao thượng” không chỉ là sản phẩm của chủ nghĩa lãng mạn mà còn là bản chất của con người, hình thành khi con người trở thành người và được nuôi dưỡng cùng với tiến bộ của nền văn minh hiện đại. Vì từ rất sớm, con người đã hiểu ra rằng, muốn tồn tại trước những đe dọa ghê gớm của thiên nhiên và sự tha hóa thường trực trong xã hội loài người, con người phải tự vệ bằng cách xiết chặt lại với nhau. Chất kết dính cơ bản nhất không phải là quyền lợi mà là đạo đức (thời đức trị) và pháp luật (thời pháp quyền). Một xã hội nghèo, lạc hậu có thể bảo nhau “lá lành đùm lá rách”, “thương người như thể thương thân”, ràng buộc lỏng lẻo và thiếu cơ chế dân chủ nên làm người ta dễ dàng qua mặt đạo đức để thực thi đạo đức giả, nói không làm, trăm voi không bát xáo. Nhưng một xã hội dân chủ, văn minh thì những tiêu chí đạo đức cơ bản ấy được biến thành luật. Đạo đức không có bộ mặt Phật mà là mặt sắt đen sì của Bao Công, xem ra có thể hiệu quả hơn. Xã hội pháp quyền làm con người biết sống cao thượng, cái cao thượng bền vững hơn nhiều lần một xã hội đạo đức giả.

Ở nước ta người ta vẫn lên án là vô đạo đức những kẻ bỏ mặc người gặp nạn mà không cứu, dửng dưng với người nghèo, bạo hành với trẻ em, phụ nữ, gian lận trong thi cử, làm ăn, đối xử tàn tệ với người làm hay vứt rác bừa bãi nơi công cộng. Nhưng trong một xã hội pháp quyền thì những hành động thiếu cao thượng ấy sẽ bị trừng trị nghiêm khắc theo pháp luật. Ví như để san bớt cái hố giàu nghèo, mọi người dân nghiêm chỉnh đóng thuế, hệ thống bảo hiểm hoạt động hoàn hảo v.v. Singapor phạt đến ngàn đô la một người đái bậy. Và nếp sống cao thượng đã trở thành văn hóa, không chỉ theo thói quen mà còn bắt buộc với tất cả mọi người.

Gần một nửa số sinh viên nghĩ “không nhất thiết phải sống cao thượng” làm ta sửng sốt nhưng hãy bình tĩnh trước khi kêu to về suy thoái đạo đức trong lớp trẻ. Hãy tìm nguyên nhân ở nếp sống giả dối, pháp luật thiếu nghiêm minh, nhất là phương pháp chọn “người hiền tài”, ở nền giáo dục còn quá nhiều vấn nạn.

Dù vậy, khi chờ đợi một xã hội pháp quyền hoàn chỉnh, con người cũng như lớp trẻ cũng không thể lơ là với những tiêu chí đạo đức cổ truyền gắn liền với bản sắc nhân bản của một dân tộc có truyền thống hy sinh và cao thượng như dân tộc ta. Còn gì cao thượng cao cả hơn truyền thống xả thân vì dân vì nước, vì độc lập tự do, vì sự trường tồn của dân tộc?

Xin trích dẫn một câu nói của Montesquieu, một triết gia của thế kỷ Ánh Sáng: “ Nếu có điều gì đó có ích cho tôi nhưng có hại cho gia đình tôi, tôi sẽ đuổi nó ra khỏi ý nghĩ. Nếu tôi biết có điều gì đó có ích cho gia đình tôi và không có ích cho tổ quốc tôi, tôi sẽ tìm cách quên nó đi. Nếu tôi biết có điều gì đó có ích cho tổ quốc tôi nhưng có lại cho loài người, tôi sẽ coi đó là một tội ác”. Sống cao thượng có thể thua thiệt, nhưng không thể sống mà không cao thượng là vậy đó!